BUGÜNKÜ AFGANİSTAN VE TÜRK TOPLULUKLARININ DURUMU
Turan Kültür Merkezi Süleymaniye Kürsüsü faaliyetlerimize, 26 Kasım 2022 Cumartesi günü 14.00’te, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Konferans Salonu’nda, vakfımız ak ademisyenlerinden Dr. Faruk Keskin’in verdiği “ Bugünkü Afganistan ve Türk Topluluklarının Durumu” başlıklı konferansımızla devam ettik.
Kırgızistan Calalabat’taki Türk Dünyası Calalabat İşletme Fakültemizde lisans eğitimini vakfımız burslusu olarak bitirdikten sonra, Sakarya Üniversitesi’nde yüksek lisans ve doktorasını yaptırdığımız Afganistan Özbek Türklerinden olan Dr. Faruk Keskin, Turan Yazgan ekolünden yetişmiş olmanın verdiği stratejik bir bakışla ülkesi Affganistan’ı ve oradaki Türklerin durumunu değerlendirdi.
Faruk Keskin, Afganistan’ın son yüzyıllardaki tarihini ana çizgileriyle özetledikten sonra son kırk yıla yoğunlaşarak Afganistan’ın hangi iç ve dış aktörler tarafından nasıl yapılandırılıp nereye yönlendirildiği konusundaki bilgi, görüş ve düşüncelerini bizlerle paylaştı. Keskin özet olarak şunları söyledi:
Afganistan bugünkü anlamda 1747 senesinde Ahmad Şah Durranı tarafından kurulurmuştur. Nadir Afşar’ın ölümünün ardında önemli komutanlarından biri olan Ahmad Şah, kendi komutası altındaki orduyu Afganistan’ın Kandahar iline getirerek bugünkü Afganistan’ın temellerini atmıştır. Afganistan içerisinde yaşamaktan olan Güney Türkistan Türkleri 1880’lere kadar tam anlamıyla merkezi hükümetin yönetimine geçmiş değildi. 1880 de Abdurrahman Han’ın kral olması ile bir taraftan merkezi yönetim giderek güçlenmiş diğer taraftan Türk soylu olanların üzerindeki baskı ve asimilasyon politikalarında hız kazanmıştır. O dönem de Hazaraların %60’ı katıl edilmiştir. 1919 de Amanullah Han önderliğinde başlatılan hareket neticesinde Afganistan İngilizlerden bağımsızlığını elde etmiştir. Bu dönemden itibaren Afganistan Türkleri üzerindeki baskılar da tekrar artış göstermiştir. Örneği, kral Amanullah Han, bir yasa çıkararak Köçiler ( vatansız) denilen Peştunları Güney Türkistan bölgesinde zorla yerleştirmeye başlamıştır. Hitlerin Nazizm politikalarından etkilenen dönemin Afganistan yöneticileri Afganistan Türklerine ait kitapları ve milli giyimlerini herkesi önünde yakmıştır.
1929 de Amanullah hükümetine karşı başlatılan hareket başarılı olmuş ve böylece Afganistan tarihinde ilk defa Tacik kökenli olan Habibullah Kalakani iktidara gelmiştir. Kalakani’nin da iktidarı uzun sürmeyen tekrar yönetim Peştunların eline geçmiştir. 1979 de Afganistan’ın SSCB tarafından işgal edilmesi ve kurulan yeni düzende Afganistan Türkleri az da olsa tekrar belli hakları elde etmiştir. 1989 de SSCB’nin Afganistan’dan çekilmesi ve 1992 SSCB hükümetin yıkılması ile Afganistan’da başlayan iç savaş zirve yapmaya başlamıştır. Afganistan Türklerinin liderliğini yapan Mareşal Dostum önderliğinde Kuzey bölgesinde adeta özerk bir yönetim tesis edilmiştir. 1996 de Taliban’ın Afganistan yönetimini ele geçirmesiyle Afganistan Türklerini bütün haklarından mahrum edilmiştir. 2001 de ABD’nin Afganistan müdahalesiyle kurulan sistem de Afganistan Türkleri adeta Afganistan tarihinde altın dönemini yaşamaya başlamıştır. Örneği, onlarca medya Özbek Türkçesinde yayın yapmaya başlamıştır. Okullarda ortaokula kadar kendi dillerinde eğitim görmeye başlamıştır. 15 Ağustos 2021 de ABD’nin Afganistan’dan çekilmesi ve Taliban’ın yeniden iktidara gelmesiyle Afganistan Türklerin sahip oldukları tüm haklar elinden alınmaya başlamıştır. Afganistan Türkleri Türklük adına ölüm kalım mücadelesi verirken Türk Dünyası onlara karşı tamamen sesiz kalmaktadır.
Kategori: Genel, Süleymaniye Kürsümüz
