CUMHURİYET TÜRKİYESİ’NİN KISA SEÇİM TARİHİ

03 Nisan 2023

Turan Kültür Merkezi Süleymaniye Kürsüsü etkinliklerimize, 1 Nisan 2023 Cumartesi günü 14.00’te, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Konferans Salonunda, Doç. Dr. Işıl Tuna Pınar’ın verdiği “Cumhuriyet Türkiyesi’nin Kısa Seçim Tarihi” başlıklı konferansımızla devam ettik.

Msgsü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Işıl Tuna Pınar, 14 Mayıs 2023’te gerçekleşecek Cumhurbaşkanlığı ve TBMM Seçimleri bağlamında seçim tarihimizi Cumhuriyetin kuruluşundan 2000’li yıllara kadar ana çizgileriyle kısa tarihini özetledi. Veri tabanı olarak Çumhuriyet’in başından bu yana seçimlerde kullanılan afişler, sloganlar, seçim şarkıları, mizah dergileri, seçim döneminde öne çıkan olaylar ve kişiler gibi oldukça renkli bir içeriği yansı sunumlarla desteleyen Işıl Tuna Pınar, özet olarak şunları söyledi:

“Birinci Büyük Millet Meclisi dünya tarihinde ender görülen bir şekilde üç değişik bileşenin bir araya gelmesiyle oluşmuştu. İlki yeni seçim genelgesine göre seçilen vekiller, ikincisi İstanbul’dan gelen Meclis-i Mebusan üyeleri, üçüncüsü sürgünden dönen milletvekilleri. Yani çağrılı bir şekilde Ankara’ya gelenler ve 19 Mart 1920 tarihli genelge esasına göre seçilen mebuslar bulunmaktaydı. 1920 seçimleri normal bir parlamento seçimi değildir, önceden kurulmuş olan bir meclise vekil seçmek için yapılmamıştır.

İhtilalci konumda olan I. Meclis, katılım açısından toplumun her kesiminden temsilcilerin yer aldığı, her görüşten siyasi fikre sahip olan kişileri içinde barındırmış bir meclistir. Bu özelliğiyle cumhuriyet tarihimizde tektir. Parlamentodaki meslek gruplarına ilişkin yapılan istatistiki çalışmaya göre %34,2’si devlet memuru, %24’ü serbest meslek, %13,2’si asker, %12,7’si yerel yönetici, %8,6’sı din görevlisi, %4’ü sağlık personeli, %1,2’si aşiret reisi, %1’i teknik eleman idi. Bu meclis dolaylı olarak yeni Türk devletinin kuruluşunun temellerini atıyor, saltanatı kaldırıyor, Lozan Barış görüşmelerini başlatıyor, yasama, yürütme ve yargı erklerini bünyesinde barındırıyordu. Bu mecliste ayrıca cumhuriyetin ilk anayasası olan Teşkilat-ı Esasi’ye de kabul edilmiştir.

1927 seçimleri öncesinde kadınların da seçimlere katılması için 1924 yılında kurulan Türk Kadınlar Birliği’nin yoğun faaliyetlerinin olduğunu da hatırlatmak isteriz. Kadın hareketine öncülük eden isimlerin başında Nezihe Muhittin ismi dikkat çekmektedir. Yaptığı önemli işlerden biri henüz Halk Fırkasının dahi kurulmadığı süreçte Kadınlar Halk Fırkası ismiyle bir parti kurması ve seçimlere katılmak istemesidir. Ancak faaliyetlerine izin verilmemiştir. Bu olay kamuoyunu meşgul etmiş dönemin pek çok mizah gazetesinde kadınlar mebus olurlarsa kadınlık vazifeleri ne olacak üzerinden eleştirel karikatürler çizilmiştir. Bunlara bir örnek Kelebekte yer alan hicivdir.

1934 yılında yapılan seçim yasası değişikliği oldukça önemli olup kadınlar ilk defa milletvekili seçme ve seçilme hakkı elde etmiştir. 1943 seçimlerini diğerlerinden ayıran en temel özellik ilk defa taş plaklar aracılığıyla seçim propagandası yapılmış olmasıdır. Bu kapsamda dört adet plak hazırlanmıştır. Plakların içerisinde İnönü’nün nutukları yer almaktaydı. Ülkenin kalabalık yerlerinde dolaşan parti arabalarında çalınarak katılımın attırılması amaçlanmıştır.

Türkiye’de ilk defa müzik politika serüveni 1943 yılında başlıyor partiler görsel ve işitsel ögelerin seçmen üzerindeki etkilerinden istifade edeceği yeni bir kapı aralanıyordu. Bugün çok sık bir şekilde başvurulan seçim anketi seçim tarihimizde ilk kez 14 Mayıs 1950 seçimleri öncesinde Vatan gazetesi tarafından yapılmıştır. Seçim öncesinde gazete 2 milyona yakın anket dağıtmıştır.

Türkiye’de 1965 seçimlerinden itibaren bu kez siyasi mizah plakları ortaya çıkmıştır. “Ağlama Değmez Paşa” 1965 seçimlerini kaybeden CHP ve onun siyasi lideri İnönü’yü mizahi bir dilde teselli veren plakta “Ağlama Değmez Paşa, Çoban Sülü Geçti Başa” nakaratı dikkat çekmektedir. “Ortanın Solu” adlı plakta “Ortanın Solu Dedi Partiyi Yere Serdi” ifadeleri yer almaktadır. Yine dönemin mizah dergisinde seçimlere katılan siyasi parti liderleri güzellik yarışmasına katılan yarışmacılar olarak çizilmiştir. 1970’li yıllarda seçim propagandalarında seçim şarkıları önemli bir yer tutmuştur. 14 Ekim 1973’teki seçimlerde ilk defa birleşik oy pusulası kullanılmış, daimî seçmen kütükleri de yazılmıştır.

1980’li yıllarda en önemli kitle iletişim aracı olarak radyonun yerini artık televizyon almıştır. Televizyonu en iyi kullanan siyasi parti ise ANAP’tır. Diğer partiler televizyona parti üyelerini çıkarırken ANAP sadece Turgut Özal’ı görünür kılmıştır. 1920’den 1999’a seçim sistemlerinde pek çok değişiklik yaşandığı gibi teknolojinin değişimi ve gelişimiyle beraber propaganda malzemeleri de gelişmiştir. Seçim afişleri, açık hava mitingleri, seçim şarkıları, seçim videoları gibi yöntemler seçmen üzerinde ikna unsuru olarak kullanılmış Türkiye’nin renkli seçim atmosferi oluşturmasına neden olmuştur.”

Işıl Tuna Pınar’ın seçimlerin kısa tarihini değerlendirerek bizi seçim havasına sokan konuşmasının ardından Vakfımız Genel Müdürü Saadet Pınar Yıldırım, Doç. Dr. Işıl Tuna Pınar’a, Dr. Yusuf Gedikli’nin vakfımız yayınlarından çıkan “Kafkasya Hunları ve Kafkasya Hun Türkçesi” adlı eseri, Işıl Tuna Pınar da “Siyasete Adanmış Bir Ömür Necmettin Erbakan” adlı kitabını vakfımıza kütüphanesine armağan etti.